بررسی اثرات شبه هورمون های جاسمونیک اسید و اسید سالیسیلیک بر عملکرد و کیفیت انباری غده در سیب زمینی

سیب زمینی یکی از مهمترین محصولات کشاورزی است که نیاز غذایی در حدود یک میلیارد نفر را تامین می کند (شاطریان و حاجیلویی، 1388). در ایران نیز با توجه به رشد جمعیت در کشور، تامین غذای 70 میلیون نفر در حال حاضر و 120 میلیون نفر در دو دهه آینده باید مورد توجه کامل قرار بگیرد (نقل از ایمانی و رسولی، 1385). تولید سیب زمینی در دنیا، طبق گزارش فائو در سال 2007، با سطح زیر کشت 20 میلیون هکتار، حدود 325 میلیون تن است (بی نام، 2007). ایران با تولید 24/5 میلیون تن سیب-زمینی، سطح زیر کشت 210 هزار هکتار و متوسط عملکرد 25 تن در هکتار در مقام سوم آسیا قرار دارد. سیب زمینی علاوه بر نشاسته فراوان، پروتئینی با کیفیت بالا دارد (لومن و استرویک، 1995) و علاوه بر پروتئین، دارای مواد معدنی نظیر کلسیم، فسفر، آهن و ویتامین های b1, b2, b6 و c است (بادونی و چاهانی، 2009). افزایش جمعیت و در پی آن افزایش میزان تقاضا، افزایش میزان تولید در واحد سطح و زمان را طلب می کند. تولید سیب زمینی از چند نظر دارای مزیت است. اول این که، سیب زمینی قادر است تا انرژی، پروتئین و نشاسته بیشتری نسبت به سایر محصولات کشاورزی در واحد سطح تولید کند. دوم، منافع مالی حاصل از تجارت سیب زمینی موجب رونق کشت سیب زمینی می گردد. و در نهایت، پیشرفت-های تکنولوژیکی سریع، بهبود روش های کشت، روش های حفاظت از گیاه، روش های انبارداری و فرآوری همگی موجب توسعه کشت و کار سیب زمینی شده است (بادونی و چاهانی، 2009). در کشورهای پیشرفته مصارف سیب زمینی به مواردی مثل تغذیه انسان و دام، تولید مواد خام، نشاسته، الکل اختصاص دارد و درکشورهای در حال توسعه به مصرف تغذیه انسان می رسد، به طوری که سهم تولید جهانی کشورهای در حال توسعه از 1/15 درصد در سال 1961 به 51 درصد در سال 2005 رسید (پراکاش و کاریهالو، 2007). در ایران به طور سنتی برای کشت و تکثیر سیب زمینی از غده های بذری استفاده می شود (سلیمی و همکاران، 1389). هر چند که این روش می تواند موجب یکنواختی محصول از نظر میزان رشد و عملکرد شود ولی از طرفی موجب کاهش سرعت رشد و بازدهی اندک (سلیمی و همکاران، 1389) بر اثر آلودگی شدید ویروسی غده ها می گردد و پس از سه یا چهار فصل کشت، منجر به کاهش عملکرد می شود (بادونی و چاهانی، 2009). همچنین دراین روش قسمتی از اراضی زیر کشت تلف می شود چرا که در سیستم سنتی در حدود 15 درصد از سطح اراضی زیر کشت جهت تولید بذر سال آینده به کار می رود (سلیمی و همکاران، 1389). کیفیت بذر نقش مهمی در میزان عملکرد سیب زمینی دارد. در تکثیر رویشی، گیاه به راحتی مورد هجوم باکتری، قارچ و به ویژه ویروس قرار می گیرد که موجب کاهش ویگور و قدرت تولید مثل در گیاه می گردد (بادونی و چاهانی، 2009). بیماری های ویروسی عامل اصلی محدود کننده تولید سیب-زمینی شناخته شده اند. امروزه بیش از 25 نوع ویروس عامل آلودگی در سیب زمینی مورد شناسایی قرار گرفته اند (بوستان و دمیرچی، 2004). برخی از ویروس ها به طور انفرادی قادرند تا 40 درصد و به صورت گروهی تا 90 درصد موجب کاهش عملکرد نهایی شوند (رودبار شجاعی و همکاران، 2009). بنابراین، جلوگیری از بروز انواع آلودگی ها در غده هایی که به عنوان بذر جهت تکثیر استفاده می شوند اهمیت به-سزایی در تولید نهایی این محصول استراتژیک دارد. در سال های اخیر روش های جدیدی برای تکثیر غده-های بذری استفاده می شود. یکی از این روش ها، ریز ازدیادی است. این روش بسیار انعطاف پذیر است و منجر به تولید مقدار زیادی ریز غده های سیب زمینی عاری از انواع بیماری ها در هر مرحله می گردد. در عین حال فضای کمی احتیاج دارد (سلیمی و همکاران، 1389). محققان کشورمان نیز همگام با سایر کشورهای دنیا، تحقیقات گسترده ای را در زمینه تولید گیاهچه های عاری از ویروس از طریق کشت بافت و تولید ریز غده های گلخانه ای عاری از عوامل بیماری زای ویروسی با هدف دستیابی به یک تکنولوژی قابل دسترس و سازگار با نیاز ها و امکانات داخلی پی ریزی و اجرا کرده (ایمانی و رسولی، 1385). در حال حاضر در ایران سالانه 5 میلیون عدد ریز غده سیب زمینی تولید می گردد که نیاز کشور به واردات این محصول را رفع می کند (سلیمی و همکاران، 1389). جاسمونات ها (اسید جاسمونیک ، متیل استر آن و متیل جاسمونات) گروه جدیدی از هورمون های گیاهی محسوب می شوند. جاسمونات ها، ترکیبات غیراشباع مشتق شده از سیکلوپنتان لینولنیک می باشند که در بسیاری از مراحل فیزیولوژیکی گیاه شرکت می کنند و نقشی دفاعی را برعهده دارند. داموئل و همکاران (1962) اولین کسانی بودند که متیل استر اسید جاسمونیک را به عنوان یک ماده معطر از اسانس یاسمن و چند گونه دیگر جدا کردند (حسیبی و همکاران، 1387). اسید سالیسیلیک ، ترکیبی درون زا و کلیدی در مقاومت نسبت به بیماری های موضعی و همه گیر در گیاهان محسوب می شود (مجد، 1388)، که به عنوان یک آنتی اکسیدانت (پوپوآ و همکاران، 2003) با ویژگی های شبه هورمونی مطرح است (مجد، 1388). اسید سالیسیلیک یک ملکول علامتی مهم در واکنش های گیاهان در برابر تنش های محیطی محسوب می گرد که با ایجاد کمپلکس های پایدار با غشا موجب محافظت از غشا های سلولی می گردد (مظاهری تیرانی و منوچهری کلانتری، 1386). این بررسی به منظور بالا بردن عملکرد از طریق افزایش تعداد غده و یا اندازه غده ها و بررسی صفات و تغییرات کیفی غده ها پس از دوره انبارداری مینی تیوبر ها اجرا شد.